تحلیل محتوای بخش گیاهی کتاب زیست‌شناسی (2) پایه یازدهم بر اساس الگوی خلاقیت گیلفورد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد و دبیر زیست شناسی، کرمانشاه، ایران

2 استادیار دانشگاه فرهنگیان تهران

چکیده

هدف این پژوهش تعیین میزان انطباق محتوای کتاب زیست‌شناسی پایه یازدهم بر اساس عوامل خلاقیت گیلفورد است. روش پژوهش توصیفی- پیمایشی از نوع تحلیل محتوا است. جامعه آماری کتاب زیست‌شناسی پایه یازدهم و نمونه موردمطالعه محتوای گیاهی کتاب مذکور است. ابزار پژوهش فرم تحلیل محتوای محقق ساخته باتوجه‌به الگوی عوامل خلاقیت گیلفورد است. برای تحلیل محتوا از طرح کد­گذاری چهارمرحله‌ای استفاده شد. در مرحله اول محتوا به چهار قسمت (متن، تکالیف و فعالیت­ها، تصاویر و جداول) تقسیم شد. در مرحله دوم برای هر قسمت طبقات چهارگانه خلاقیت گیلفورد شامل حافظه شناختی، تفکر همگرا، تفکر واگرا و تفکر ارزشیاب تعریف شد. در مرحله­ سوم واحدها با طبقات موردنظر، مطابقت داده شد و در جداول مربوطه ثبت شد. در مرحله چهارم واحدها در سطوح مختلف خلاقیت شناسایی و شمارش شدند. روایی ابزار پژوهش بر اساس نظرات متخصصان تعلیم‌وتربیت و پایایی با فرمول هولستی (به مقدار 0/91) مورد محاسبه قرار گرفت. داده‌ها با آمار توصیفی تجزیه‌وتحلیل شد. نتایج نشان داد در نمونه مورد بررسی به سطوح حافظه شناختی و تفکر همگرا توجه بیشتری شده درحالی‌که مطالب محتوای تفکر واگرا در سطح مناسب و محتوای ارزشیاب در سطح پایینی است. اگرچه محتوای اختصاص‌یافته به تفکر حافظه ­شناختی و تفکر همگرا در سطح بالاتر است؛ اما سطح محتوای واگرا نیز در کتب جدید، رشد مناسبی داشته و بروز خلاقیت را فراهم می‌آورد؛ لذا توجه به تفکر­ واگرا و تفکر ارزشیاب در تنظیم مطالب این بخش لازم به نظر می‌رسد.

کلیدواژه‌ها


ارسن، فرزانه (1400). تحلیل محتوای کتاب درسی علوم‌تجربی سال پنجم ابتدایی بر اساس عوامل خلاقیت گیلفورد. پژوهش‌نامه اورمزد، (ب)54، 153-171.
آلن، بودو (1358). خلاقیت ­در آموزشگاه. ترجمه علی خان‌زاده. تهران: چهره.
بختیاری ع؛ عالمیان زهرا. (۱۳۹۵). فرهنگ خلاقیت: راه­های پرورش خلاقیت دانش‌آموزان. ایران: تهران. انتشارات آوای نور.
پردلی، مصطفی؛ ربیعی، محمدرضا؛ زینال زاده، محمدرضا (1398). تحلیل محتوای مقایسه‌ای بخش دستگاه حرکتی کتاب زیست‌شناسی 2 و بخش سیستم عضلانی کتاب علوم طبیعی مدارس آمریکا به روش خلاقیت گیلفورد. دانشگاه فرهنگیان. فصلنامه علمی تخصصی پژوهش در آموزش زیست‌شناسی، 1(1)، 72-82.
پردلی، مصطفی، زارع، زهرا (1395). تحلیل محتوای بخش گیاهی کتاب درسی زیست­شناسی و آزمایشگاه و آزمایشگاه­ (2) به روش خلاقیت گیلفورد سال تحصیلی 95-94. دانشگاه فرهنگیان. فصلنامه علمی - تخصصی پویش در علوم پایه، (2)5، 35-.49
دلاور، علی  (1388). طراحی ارزیابی مدل­های عالی خلاقیت و نوآوری مدیران آموزش‌وپرورش شهر تهران، فصلنامه علمی‌پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، (2)5، 1-28.
زارع، زهرا (1395). معلم ایده‌پرداز و خلاق؛ نیاز به آموزش زیست‌شناسی در هزاره سوم، نشر مجلات علمی دانشگاه فرهنگیان، 2(4)، ۶۲-۱۷ .
سلیمانی، افشین (1388). کلاس خلاقیت (تمرین‌ها و روش‌های عملی پرورش خلاقیت برای معلمان و مربیان). چاپ چهارم: تهران: انجمن اولیاومربیان.
شعبان زاده چماچایی، حمید (1384). بررسی تحلیل محتوای کتاب‌های فارسی دوم ابتدایی بر اساس عوامل خلاقیت گیلفورد. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله (1378). بررسی تحلیلی کتب درسی ریاضی دوره ابتدایی دررابطه‌با رشد خلاقیت فراگیران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
صدیقه، اسدی؛ درگاهی، حسین؛ فلاح مهرآبادی، اسماعیل؛ حیدری دستجردی، ناهید (1396). بررسی رابطه بین خلاقیت و نوآوری سازمانی در کارکنان بیمارستان عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران. فصلنامه بیمارستان، (17)1 ۱۰-۹۷
کیوانی، مهسا؛ جعفری، اصغر (1394). تأثیر آموزش راهبردهای فراشناختی در افزایش خلاقیت و بهبود عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان، نشریه علمی - پژوهشی آموزش و ارزشیابی، (8)30، 99-116.
مداحی، جواد؛ داودی، محمد؛ حسینی زاده، سید علی؛ فتحعلی خانی، محمد (1397). مؤلفه‌های خلاقیت در رشد فکری کودکان و نوجوانان در منابع اسلامی. دوفصلنامه علمی - پژوهشی تربیت اسلامی مجله معارف اسلامی. 13(26): 25-47.
نوریان، محمد (1388).  تحلیل محتوای رسانه‌های آموزشی با تأکید بر کتاب‌های درسی، تهران، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران‌جنوب، چاپ دوم.
هولستی، ال . آر. (1380) تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، چاپ اول، ترجمه نادر سالارزاده امیری، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
Abdurahmzai, W., Khpalwak, M. T., & Arefi, M. (2020). Comparison of creativity components in the content of the experimental science curriculum in elementary period of Iran and Afghanistan. International Journal of Applied Research, 6(9):253-259.
Al-Ababneh, M. M. (2020). THE CONCEPT OF CREATIVITY: DEFINITIONS AND THEORIES. International Journal of Tourism & Hotel Business Management, 2(1), 245-249.
Amabile, T.M. (1997). Motivating creativity in organization: On doing what you love and loving what you do. California Management Review, 40(1), 39-58.
Cimer, A. (2012). What makes biology learning difficult and effective: Students’ views. Educational Research and Reviews, )7)3.
Cook, P. (1998a). Best practice creativity. Hampshire: Gower Publishing Limited.
Craft, A. (1999). Creative development in the early years: Some impli-cations of policy for practice. The Curriculum Journal, 10, 135-150.
Daud, M. A., Omar, J., Turiman, P., & Osman, K. (2012).  Creativity in Science Education. Journal Procedia and Behavioral Science. (59), 467-474.
Dewett, T. (2007). Linking intrinsic motivation, risk taking and employee creativity in an R&D environment. R&D Management, 37(3), 197-208.
Dietrich, A. (2015). How creativity happens in the brain. London: Palgrave Macmillan.
Diki, D. (2013). "Creativity for Learning Biology in Higher Education," LUX: A Journal of Transdisciplinary Writing and Research from Claremont Graduate University, Article 3, 3(1), 43-55.
Houran, J. & Ference, G.A. (2006) Nurturing Employee Creativity. New York: HVS International.
INCA (2009). Primary education: An international perspective. Internet Available:
Kaplan, D. E. (2019). Creativity in Education: Teaching for Creativity Development Psychology, 10, 140-147.
Kubika-Sebitosi E (2007). Understanding genetics and inheritance in rural schools. Educational Research. (41)2,12-25
Law N. & Lee Y. (2004). Using an iconic modeling tool to support the learning of genetic concepts. Journal of Biological Education.)38(3,43-57.
Lawson A. E. (2001). Promoting Creative and Critical Thinking Skills in College Biology. In Bioscene. (27)1, 13-24.
Lee GY. The Teaching Method of Creative Education. Journal of Creative Education. 2013; 4(8):25-30.
Lucas, B., Claxton, G., & Spencer, E. (2013). Progression in student creativity in school: First steps towards new forms of formative assessment (OECD Education Working Papers, No. 86). Paris, France: OECD Publishing.
Mikdashi, T. (1999). Constitutive meaning and aspects of work environment affecting creativity in Lebanon. Participation & Empowerment: An International Journal, 7(3), 47-55.
Mumford M. D. (2010). Cross-field differences in creative problem-solving skills: A comparison of health, biological, and social sciences. Creativity Research Journal. 22(1), 14–26:
NESTA (2009). Barriers to the realisation of creative ideas. National Endowment for Science, Technology and the Art.
O’Donnell, S., & Micklethwaite, C. (1999). Arts and creativity in edu-cation: An international perspective. Internet Available: www.inca.or g.uk/pdf/1999_creativity_and_arts.pdf  
Oral, G. (2006). Creativity of Turkish prospective teachers. Creativity Research Journal, 18, 65-73.
Parkhurst, H. B. (1999). Confusion, lack of consensus, and the definition of creativity as a construct. Journal of Creative Behavior, 33, 1-21.
Perry-Smith, J.E. & Shalley, C.E. (2003). The social side of creativity: A static and dynamic social network perspective. Academy of Management Review, 28(1), 89-106.
Poole, M. (1980). Creativity across the curriculum. London: George Allen and Unwin.
Runco, M.R. & Sakamoto, S.O. (1999) Experimental studies of creativity. In Sternberg, R.J. (ed.) Handbook of Creativity. Cambridge: Cambridge University Press, 35-61.
Sadi, M.A. & Al-Dubaisi, A.H. (2008). Barriers to organizational creativity: The marketing executives' perspective in Saudi Arabia. Journal of Management Development, 27(6), 574-599.
Saka A. et al. Pedagogy of Creative Drama in biology. Journal of Social Science. 2016; (4):187-198.
Spencer, E., Lucas, B., & Claxton, G. (2012). Progression in creativity—Developing new forms of assessment: A literature review. Newcastle: CCE.
Sternberg, R.J. (2006). The nature of creativity. Creativity Research Journal, 18(1), 87-98.
Tan, C. (2006). Creating thinking schools through knowledge and inquiry: The curriculum challenge for Singapore. The Curriculum Journal, 17, 89-105.
Torrance E. P. (1969) Torrance, E.P, Creativity. What research says to the teacher, series no.28. National Education Association, Washington, DC
Treffinger, D. (1996) Creativity on the educational scene. Internet Available: http://buffalostate.edu/orgs/cbir/Readingroom/html/Treffinger -96.html
Vong, K. (2008). Developing creativity and promoting social harmony: The relationship between government, school and parents’ percep-tions of children’s creativity in Macao-SAR in China. Early Years, 28, 149-158.
Walberg, H. (1988). Creativity and talent as learning. In: R. Sternberg, (Ed.), The nature of creativity: Contemporary psychological per- spectives (pp. 340-361). Cambridge: Cambridge University Press.